1. Rutin Tabloları ile Planlama

Nasıl uygulanır?

• Çocuğunuzla birlikte sabah hazırlanma, ödev yapma ya da uyku zamanı için görsel bir tablo hazırlayın.

• Örneğin resimli bir “sabah rutini” tablosu: 🪥 diş fırçala, 🎒 çantayı hazırla, 🍞 kahvaltı yap, 🚪 kapıdan çık.

• Her tamamladığında kutucuğa ✔ işaret koyabilir veya çıkartma yapıştırabilir.

Hangi beceriyi destekler?

• Planlama

• Görevleri sıralama

• Zaman yönetimi

Hangi sorunlarda faydalı?

• Sabahları dağınıklık ve geç kalma

• Ödeve başlamakta zorlanma

• Günlük görevleri unutma

2. Oyunlarla Dikkat ve Dürtü Kontrolü

🎮 Simon Says (Öğretmen Diyor ki…)

Nasıl uygulanır?

• Lider “Simon says touch your nose” dediğinde burnuna dokunulur.

• Ama sadece “touch your nose” derse yapılmaz.

• Türkçesi: “Öğretmen diyor ki ayağa kalk!” → kalkılır. “Ayağa kalk!” → kalkılmaz.
  

Hangi beceriyi destekler?

• Dikkat sürdürme

• Dürtü kontrolü

• Çalışma belleği

Hangi sorunlarda faydalı?

• Aceleci davranışlar

• Grup içinde kurallara uymakta zorlanma

• Çabuk dikkati dağılma

🚦 Kırmızı Işık – Yeşil Işık

Nasıl uygulanır?

• Lider “Yeşil ışık!” dediğinde çocuklar koşar, “Kırmızı ışık!” dediğinde durur.

• Yanlış hareket eden oyundan çıkar.

Hangi beceriyi destekler?

• Özdenetim

• Beklemeyi öğrenme

• Kurallara uyma

Hangi orunlarda faydalı?

• Dürtüsellik

• Sıra beklemekte zorlanma

• Sosyal oyunlarda çabuk gerilme

3. Görevleri Küçük Parçalara Bölmek

Nasıl uygulanır?

• Büyük bir ödevi küçük adımlara ayırın:
  1️⃣ Kitabın ilk 3 sayfasını oku
  2️⃣ Altındaki 2 soruyu çöz
  3️⃣ 5 dakika mola ver
  4️⃣ Sonraki sayfalara geç

• Tamamladıkça ✔ işareti koyun.

Hangi beceriyi destekler?

• Planlama

• Görev tamamlama

• Zamanı yönetme

Hangi sorunlarda faydalı?

• Erteleme alışkanlığı

• Yarım bırakılan ödevler

• Büyük projeler karşısında kaygı
  

4. Duyguları İsimlendirme

Nasıl uygulanır?

• Küçük çocuklarla: duygu kartları (🙂 mutlu, 😡 kızgın, 😢 üzgün). “Şu an hangi kart sana benziyor?” diye sorun.

• Ergenlerle: “Bugün seni en çok zorlayan duygu neydi?” sorusunu günlük tutma şeklinde yapabilirler.

Hangi beceriyi destekler?

• Duygusal farkındalık

• Özdenetim

• Empati gelişimi

Hangi sorunlarda faydalı?

• Öfke nöbetleri

• Kaygıyı ifade edememe

• Aileyle iletişim kopukluğu

5. Yaşa Uygun Sorumluluk Vermek

Nasıl uygulanır?

• Küçük yaş: oyuncakları toplama, sofraya peçete koyma

• Orta yaş: kendi odasını toplama, evcil hayvanı besleme

• Ergen: haftalık alışveriş listesi hazırlama, kendi çamaşırlarını katlama
  

Hangi beceriyi destekler?

• Sorumluluk bilinci

• Planlı davranma

• Özgüven gelişimi
  

Hangi sorunlarda faydalı?

• Görevlerden kaçınma

• Sorumluluk alamama

• Kendi işlerini yapamama

Sonuç

Yürütücü işlevler, çocuk ve ergenlerin akademik ve sosyal hayatlarında belirleyici bir role sahiptir. Günlük hayatın içine serpiştirilecek basit oyunlar, rutinler ve sorumluluklar bu becerileri güçlendirmek için oldukça etkilidir. Düzenli uygulandığında çocukların özdenetimi artar, dikkat becerileri gelişir ve sorunlarla başa çıkma kapasiteleri güçlenir.

Kaynakça:

Child Mind Institute (2023). Executive Function: How to Help Your Child Improve. https://childmind.org

Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168.

Dawson, P., & Guare, R. (2018). Executive Skills in Children and Adolescents: A Practical Guide to Assessment and Intervention. Guilford Publications.

Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2012). Hot and cool executive function in childhood and adolescence: Development and plasticity. Child Development Perspectives, 6(4), 354–360.

Barkley, R. A. (2012). Executive Functions: What They Are, How They Work, and Why They Evolved. Guilford Press.